Πιερρακάκης: «Δημιουργήσαμε δημοσιονομικό χώρο 1,5 δισ. ευρώ για το 2026»

Ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κυριάκος Πιερρακάκης μίλησε στην Βουλή για το νέο δημοσιονομικό κανόνα.

Αναλυτικά όσα ανέφερε:

Να πω καταρχάς ότι καταθέτω κάποιες λίγες νομοτεχνικές βελτιώσεις στα πρακτικά. Και να ξεκινήσω, λέγοντας ότι το νομοσχέδιο το οποίο συζητάμε, παράγει έναν πολύ ενδιαφέροντα συνειρμό σε σχέση με την επέτειο των 10 ετών, την οποία βιώνουμε, δηλαδή του 2015. Πράγμα το οποίο είχα την ευκαιρία να νιώσω πιο χαρακτηριστικά τις τελευταίες μέρες στις Βρυξέλλες, στο Eurogroup και στο ECOFIN. Πραγματικά, ο τρόπος με τον οποίο πλέον αντιμετωπίζουν τη χώρα μας σε αυτά τα συμβούλια και ο τρόπος με τον οποίο μας βλέπουν έπειτα από αυτή την σωρευτική προσπάθεια του ελληνικού λαού, είναι πάρα πολύ διαφορετικός σε σχέση με αυτό το οποίο η χώρα είχε βιώσει στο παρελθόν.

Υπήρξε μια πάρα πολύ ενδιαφέρουσα στιγμή τις τελευταίες μέρες, όταν η Ελλάδα με πρωτογενές πλεόνασμα 4,8% συμμετείχε σε μια σύσκεψη όπου η Αυστρία έμπαινε σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος. Έτσι καταλαβαίνει κανείς ότι συνολικά στην Ευρώπη οι παράμετροι, τα χαρακτηριστικά τους, το τι ίσχυε δέκα χρόνια πίσω, άλλαξαν δραστικά με τεράστιο κοινωνικό κόστος και με τα τεράστια προβλήματα τα οποία η χώρα αντιμετώπισε.

Τα χρόνια της οικονομικής κρίσης ήταν μια χαμένη δεκαετία για τον τόπο, χάσαμε το ένα τέταρτο του ΑΕΠ, το κοινωνικό κόστος ήταν δυσβάστακτο, όμως, ο ελληνικός λαός άντεξε και τώρα, αυτή τη στιγμή η Ελλάδα μπορεί να κοιτάζει το μέλλον με αυτοπεποίθηση μέσα από αυτή τη δημοσιονομική προσπάθεια. Ξέρετε, η δημοσιονομική σταθερότητα ενδεχομένως να μην είναι κάτι το οποίο να ενθουσιάζει όταν το ακούς, αλλά είναι σαν το οξυγόνο, καταλαβαίνεις τι σημαίνει όταν λείπει.

Η πολιτική σταθερότητα, η δημοσιονομική σταθερότητα είναι το υπόστρωμα πάνω στο οποίο χτίζεις για να μπορέσεις να πετύχεις ανάπτυξη, καλύτερο επίπεδο ζωής για όλους τους πολίτες, κάτι καλύτερο γενικά για τον τόπο. Προοπτική, μέλλον.

Αυτό είναι που κατακτήθηκε τα τελευταία χρόνια μέσα από την προσπάθεια, ειδικά της κυβέρνησης Μητσοτάκη, των προκατόχων μου, του Χρήστου Σταϊκούρα -που βλέπω στην αίθουσα- του Κωστή Χατζηδάκη, όλου του οικονομικού επιτελείου, του Θάνου Πετραλιά.

Κάθε μικρή διαπραγμάτευση, κάθε μικρή νίκη έρχεται να προστεθεί σε ένα οικοδόμημα, το οποίο πηγαίνει τον τόπο μπροστά. Αν δούμε που είμαστε σήμερα, έχουμε πρωτογενές πλεόνασμα 4,8%. Συνολικό πλεόνασμα 1,3%. Είμαστε μία από τις έξι από τις 27 χώρες που έχουν αυτό το πλεόνασμα. Το ελληνικό χρέος αποκλιμακώνεται.

• Το 2029 δεν θα είμαστε η πιο χρεωμένη χώρα στην Ευρώπη.
• Το 2031 θα έχουμε αποπληρώσει, 10 χρόνια νωρίτερα, τα δάνεια του πρώτου Μνημονίου συνολικότερα.
• Ο ρυθμός ανάπτυξής μας είναι 2,3%, μεγαλύτερος -σημαντικά- από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Και η ανάπτυξη αυτή στηρίζεται πάνω σε επενδύσεις, πάνω σε αλλαγές, οι οποίες γίνονται, και πάνω σε μια μετατόπιση, εγώ θα πω, συνολικά του οικονομικού μας μοντέλου, η οποία συντελείται. Έχουν γίνει όλα; Σε καμία των περιπτώσεων. Γιατί το να χτίσεις είναι πολύ πιο αργό από το να γκρεμίσεις. Γιατί το να χτίσεις απαιτεί πάρα πολύ συστηματική προσπάθεια, σχέδιο, πλάνο.

Και, αυτή τη στιγμή, ας δούμε λίγο ποια ήταν η χώρα η οποία κατέρρευσε στην αρχή της οικονομικής κρίσης. Ήταν μια χώρα η οποία βασιζόταν υπερβολικά στην κατανάλωση. Και αυτά τα πράγματα ,τα οποία εμείς ακούγαμε και από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και από ειδικούς των οικονομικών, ήταν ότι το μοντέλο έπρεπε να αλλάξει και να στραφούμε στους εμπορεύσιμους κλάδους της οικονομίας, εξαγωγές, ξένες επενδύσεις, επενδύσεις – εγώ θα πω – συνολικότερα, ιδιωτικές επενδύσεις. Εκεί είμαστε στο μέσο μιας διαδρομής.

Αν δει κανείς που ήταν οι εξαγωγές, για παράδειγμα το 2009, όταν μπαίναμε στην κρίση, ήμασταν στο 19% του ΑΕΠ. Τώρα είμαστε στο 42% του ΑΕΠ. Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 51% του ΑΕΠ. Για μια χώρα του μεγέθους της Ελλάδας, κανονικά θα έπρεπε να είμαστε κάπου στο 60%. Και εδώ είμαστε στη μέση της διαδρομής, η οποία πρέπει να συνεχίσει να χτίζεται συστηματικά.

Επενδύσεις προς ΑΕΠ

Το 2019, όταν αναλάβαμε, ήμασταν στο 11%. Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 21% σήμερα. Που είμαστε εμείς; 15,3%. Διανύουμε μια διαδρομή μετασχηματισμού της οικονομίας βήμα-βήμα, αφαιρώντας βάρη, εμπεδώνοντας ευρωπαϊκούς θεσμούς, χτίζοντας πάνω στην πολιτική και στη δημοσιονομική σταθερότητα, φέρνοντας ξένες επενδύσεις: 2,5% του ΑΕΠ. Καλύτερα από την Ιταλία, χειρότερα από την Ισπανία και την Πορτογαλία. Μπορούμε καλύτερα. Όλα αυτά τα λέμε γιατί; Γιατί οι αριθμοί αποτυπώνουν πραγματικότητες. Και πάνω στις πραγματικότητες αυτές οικοδομούμε. Αλλά, η Ελλάδα πλέον έχει την επενδυτική βαθμίδα. Είδαμε τις τελευταίες εβδομάδες σημαντικές ψήφους εμπιστοσύνης στην ελληνική οικονομία. Κι εγώ θα πω ότι αυτό συμβαίνει πάνω σε διεθνή αστάθεια. Η οποία διεθνής αστάθεια, η οποία διεθνής αβεβαιότητα είναι πολύ πιο επιβαρυντική για την οικονομία από ό,τι είναι κάθε αυτή η συζήτηση περί δασμών.

Αλλά, παρόλα αυτά είδαμε  τη UniCredit να έρχεται και να κάνει μια επένδυση στην Alpha Bank, στο 20%. Είδαμε το Euronext να έρχεται να κάνει μια πρόταση στο Ελληνικό Χρηματιστήριο, που είναι μια ιδιωτική συναλλαγή, πρόταση εξαγοράς του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Και όλα αυτά αντανακλούν κάτι, ειδικά σε αυτό το περιβάλλον. Μιλούν για τις προοπτικές μας ως οικονομία. Και πάνω σε αυτές πρέπει να χτίσουμε παραπάνω, πρέπει να χτίσουμε περισσότερο. Πώς; Με τη δική μας στρατηγική η οποία μπορεί να έχει και θα έχει πάρα πολλές πτυχές. Αφαίρεση εμποδίων στην οικονομία. Να είμαστε μια πολύ παραγωγική φωνή σε ευρωπαϊκό πλαίσιο σε ό,τι αφορά όλες εκείνες τις μεταρρυθμίσεις οι οποίες αυτή τη στιγμή συζητούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Ένωση Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων, για παράδειγμα, είναι μια κεφαλαιώδης, μια κορυφαία στρατηγική στην οποία πρέπει να επενδύσουμε.

Λέει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και το έχει επαναλάβει και ο Μάριο Ντράγκι ότι μιλάμε για δασμούς με τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά αν δει κανείς τα εμπόδια τα οποία υπάρχουν ανάμεσα σε κράτη-μέλη της Ε.Ε., στις υπηρεσίες ισοδυναμούν με το να έχεις έναν δασμό της τάξης του 110%. Στη μεταποίηση, ο ίδιος αριθμός είναι 45% και ισχυρίζεται και η έκθεση Draghi και η έκθεση Letta ότι πρέπει να μοχλεύσουμε την ευρωπαϊκή οικονομία, να δημιουργήσουμε ευρωπαϊκούς πρωταθλητές. Γιατί όχι; Να μπορέσουμε να ανταγωνιστούμε σε ένα διεθνές πλαίσιο. Και για να γίνει αυτό, πρέπει επιτέλους να αφαιρέσουμε όλα αυτά τα εμπόδια, τα οποία υπάρχουν εδώ και πάρα πολλά χρόνια, στα οποία τα περισσότερα κράτη-μέλη συζητάμε σε γενικό επίπεδο και λέμε «ναι, καλό είναι να αφαιρεθούν».

Αλλά, όταν προκύπτει η συγκεκριμένη συζήτηση πάντα όλοι έχουμε μια τεχνική σκέψη, μια τεχνική αμφιβολία, η οποία αντανακλά, συνήθως, κάποιο παραδοσιακό συμφέρον το οποίο έχει παγιωθεί. Αν δεν βρούμε μια ευρωπαϊκή αυτοπεποίθηση για να μπορέσουμε όλα αυτά τα εμπόδια να τα αφαιρέσουμε, δεν θα μπορέσουμε συνολικά ως Ήπειρος να πιάσουμε τις επιδόσεις τις οποίες δυνάμεθα να πιάσουμε σε οικονομικό επίπεδο. Και η Ελλάδα σε αυτό, γι’ αυτό και το αναφέρω, πλέον πρωταγωνιστεί και πλέον λόγω αυτής της συσσωρευμένης εμπειρίας του πόνου και του μόχθου, της δεκαετίας της κρίσης, το βάρος της αντιστροφής, το βάρος του να κάθεσαι στο τραπέζι και να λες, εκεί που κάποτε η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα ήταν τίτλος στα ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης πλέον ο τίτλος είναι ότι οι Έλληνες την κατάφεραν, ότι η Ελλάδα επέστρεψε. Ότι εκεί που το χάσμα ΦΠΑ, τα έσοδα από το ΦΠΑ που χάναμε ήταν το 30%, τώρα είναι το 10%. Ναι, ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 5%, αλλά επίσης, ναι, θα φτάσουμε σε αυτό πολύ σύντομα με όλη τη στρατηγική που ακολουθούμε. Και αυτή είναι μια στρατηγική «παντρεμένη» με εκείνη της ψηφιοποίησης όπου, ταυτόχρονα, ψηφιοποιώντας την οικονομία, κάνουμε μια σειρά από αλλαγές στην εξυπηρέτηση των πολιτών από το κράτος.

Όλα αυτά είναι μια αναπτυξιακή στρατηγική, αλλά η αναπτυξιακή στρατηγική χρειάζεται, όπως είπα στην αρχή, υπόστρωμα. Αυτός είναι ο νέος δημοσιονομικός κανόνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον οποίον ψηφίζουμε. Ισχύει έτσι κι αλλιώς, να το πω έτσι. Είμαστε στις παραμέτρους της προσαρμογής του στο Εθνικό Δίκαιο, αυτή τη στιγμή.

Για να απαντήσω λοιπόν, και σε κάποια από τα σχόλια τα οποία ακούστηκαν από την αντιπολίτευση, το να βρισκόμαστε σε αυτή την αίθουσα και να λέμε «ετούτο εδώ δεν το δέχομαι» είναι σαν να λέμε ότι δεν δεχόμαστε τους όρους συμμετοχής μας στο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Η ώρα είναι αυτή. Το θέμα είναι πώς εμείς εντός αυτών των όρων θα κινηθούμε . Το ανέφερε και ο Πρωθυπουργός το πρωί, ποιά είναι η λογική τώρα του νέου δημοσιονομικού κανόνα;

Εγώ θα λέω ότι σε πολύ μεγάλο βαθμό αυτή είναι μια συζήτηση που συσχετίζεται και με τον Κέινς. Υπό ποια έννοια; Αντικυκλική πολιτική. Τα δύσκολα χρόνια της κρίσης κάνεις δημοσιονομική επέκταση – στην λογική, όμως, ότι τα καλά χρόνια αποταμιεύεις, απομειώνεις το χρέος, βελτιώνεις την οικονομική σου ευρωστία.

Πρέπει να κάνεις και τα δύο. Αυτή είναι και η απάντηση σε όλα εκείνα τα σχόλια που έχω ακούσει από την αντιπολίτευση στο τελευταίο διάστημα. «Μα πώς έχετε αυτό το πλεόνασμα, το 4,8% και δεν μπορείτε να το ξοδέψετε;» Η απάντηση είναι ότι καμία χώρα στην Ευρώπη δεν μπορεί, γιατί κρίνει αυτός ο κανονισμός ότι ένα πάρα πολύ μεγάλο κομμάτι από αυτό το πλεόνασμα προκύπτει από την ανάπτυξη ή από κλασικούς όρους της οικονομικής επίδοσης. Κάποιο άλλο κομμάτι που είναι αυτό το οποίο διαπραγματευόμαστε και εμείς ως οικονομικό επιτελείο – ο Θάνος Πετραλιάς κάνει πάρα πολύ συχνά έως και καθημερινά αυτή τη δουλειά- με το που ορίζουμε μια συγκεκριμένη πολιτική, την οποία διαπραγματευόμαστε με τους εταίρους μας, το δημοσιονομικό αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής – π.χ. σύνδεση POS με ταμειακές μηχανές- μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε ως έξτρα δημοσιονομικό χώρο. Και επειδή κάποιες από αυτές τις πολιτικές έπιασαν τόπο, μπορέσαμε να έρθουμε την Τρίτη του Πάσχα και να πούμε ότι ένα 1,1 δισεκατομμύριο μπορούσαμε στοχευμένα να το δώσουμε σε συγκεκριμένους συμπολίτες μας: στην επιστροφή του ενός ενοικίου, στα 250 ευρώ στους συνταξιούχους, στην αύξηση του Προγράμματος Δημοσίων επενδύσεων. Αλλά αυτό ήταν απότοκος συγκεκριμένων πολιτικών που έπιασαν τόπο παραπάνω από ότι ήταν προγραμματισμένο. Αυτή είναι η φιλοσοφία αυτού του μέτρου.

Ο αντίποδας αυτού του μέτρου είναι ότι σε μια ερώτηση του τύπου «τι θα γίνει αν τα πράγματα δεν πάνε καλά στην οικονομία; τι θα γίνει αν έχουμε στασιμοπληθωρισμό στις ΗΠΑ ή ύφεση στις ευρωπαϊκές οικονομίες οι οποίες μας αφορούν;» Η απάντηση είναι ότι ο δημοσιονομικός χώρος θα παραμείνει σταθερός. Είναι ο αντίποδας. Για να μπορούμε να στηρίζουμε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη της οικονομίας μας, συστηματικά, με δύναμη εκεί που πρέπει να το κάνουμε σε μια δύσκολη στιγμή. Και είναι και ένα μάθημα αυτό. Γιατί η Ευρώπη σε πολύ μεγάλο βαθμό, δυστυχώς αντιδρά σε κρίσεις, μαθαίνει από κρίσεις, μεταβολίζει κρίσεις, αναπτύσσεται θεσμικά λόγω κρίσεων. Θα πρέπει να αποκτήσουμε και σαν ήπειρος μεγαλύτερη προορατικότητα στο πώς χειριζόμαστε κάποια πράγματα, μεγαλύτερη θεσμική ευελιξία. Γι’ αυτό και παίρνουμε και αυτές τις πρωτοβουλίες, και ο Πρωθυπουργός έχει λάβει αυτές τις πρωτοβουλίες, όπως π.χ. η ρήτρα διαφυγής. Εδώ να πω ότι η ρήτρα διαφυγής για την άμυνα έχει να κάνει με την εξαίρεση κάποιων αμυντικών δαπανών από τον κανόνα δαπανών που ανέφερα πριν. Δηλαδή πόσα χρήματα μπορούμε -γιατί πλέον συμφωνούμε δαπάνες με την Κομισιόν- να εξαιρέσουμε ένα κομμάτι αυτού του ποσού. Και η επιτυχία της Ελλάδας, ποια ήταν; Πρώτον, καθ’ αυτή η πρόταση, η οποία προήλθε και από την ελληνική Κυβέρνηση, η υιοθέτησή της και το γεγονός ότι ειδικά για τη χώρα μας, το έτος βάσης ήταν άλλο από ότι ήταν για τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη. Στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη χρησιμοποιήθηκε ως έτος βάση το 2021. Γιατί οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες είχαν χαμηλότερες αμυντικές δαπάνες τότε και άρα έπρεπε να υπάρχει μια διαφορά πάνω στην οποία να μπορέσουν να κινηθούν για να τις αυξήσουν.

Στην Ελλάδα, εάν αυτό είχε γίνει, δεν θα είχαμε κανέναν δημοσιονομικό χώρο. Γιατί, όπως γνωρίζετε, το 2020 και το 2021 είχαμε μια πάρα πολύ συγκεκριμένη συνθήκη ασφαλείας ως χώρα. Και άρα δεν θα είχαν προκύψει αυτά τα 500 εκατομμύρια ευρώ. Πήραμε εξαίρεση να έχουμε το έτος βάσης το 2024. Και αυτό συνιστά μια επιτυχία.

Τώρα, εγώ δεν κατάλαβα πριν αυτό που είπε ο κ. Ανδρουλάκης, νομίζω ότι κάπως έμπλεξε το εργαλείο SAFE με τη ρήτρα διαφυγής. Το εργαλείο SAFE είναι όντως δάνεια. Η ρήτρα διαφυγής δεν είναι δάνεια. Η ρήτρα διαφυγής είναι μια εξαίρεση για έξτρα δημοσιονομικό χώρο, όμως πάνω στο πλεόνασμα που έχουμε. Γιατί, όπως γνωρίζετε, το ελληνικό χρέος αποκλιμακώνεται. Δεν θα μπορούσαμε αλλιώς να ισχυριστούμε ότι το 2029 δεν θα είμαστε πια, με βάση όλες τις προβλέψεις, η πιο χρεωμένη χώρα στην Ευρώπη. Άλλωστε, και το προφίλ του ελληνικού χρέους είναι τέτοιο, όπου προκύπτει αυτή η πάρα πολύ γρήγορη αποκλιμάκωση. Και όλα αυτά, τα οποία ακούγονται τεχνικά, τα οποία ακούγονται ενδεχομένως σε κάποιους και βαρετά ως οικονομικές παράμετροι, έχουν ένα θεμελιώδες πολιτικό μήνυμα. Την απόφαση μιας κυβέρνησης, κι εγώ θα πω και μιας γενιάς, να μην περάσει το λογαριασμό στην επόμενη. Όπως της συνέβη. Συμπληρώνω. Θέλετε επειδή η ισχύ το ρητό του Σαρτρ ότι «ο δρόμος προς την Κόλαση είναι στρωμένος με τις καλύτερες των προθέσεων»; Εγώ θα πω ό,τι συνέβη. Και η γενιά των σημερινών τριαντάρηδων, σαραντάρηδων, πενηντάρηδων, πλήρωσαν το κόστος της κρίσης. Το πλήρωσαν όλοι, αλλά αυτοί πλήρωσαν την παραγωγική τους φιλοδοξία. Και αυτό το πράγμα το οποίο πρέπει να κατακτήσουμε τώρα είναι να μην φύγουμε από αυτή τη διαδρομή, η οποία, εάν βάλουμε παραπάνω κόπο, μόχθο, μεταρρυθμίσεις, αλλαγές, πάνω. Ακόμη και σε διεθνή αβεβαιότητα, Θα μας επιτρέψει η Ελλάδα να φύγει ακόμη περισσότερο αναπτυξιακά μπροστά. Προφανώς, αυτός ο δημοσιονομικός κανόνας έχει εξαιρέσεις, ανέφερα πριν τα ειδικά μέτρα, τα οποίο διαπραγματευόμαστε, μια κρίση, αν υπάρξει μια κρίση πολιτικής προστασίας, αυτή αυτομάτως εξαιρείται, τα ευρωπαϊκά κονδύλια εξαιρούνται, αλλά από εκεί και πέρα έχει μια θεμελιώδη και συμπαγή φιλοσοφία, η οποία αφορά και ακουμπά το σύνολο των κρατών- μελών της ΕΕ.

Με δεδομένες όλες τις παραμέτρους αυτού του κανόνα, ο δημοσιονομικός χώρος που έχουμε μπροστά μας για το 2026- και πολύ συχνά αυτή είναι μια συζήτηση που συναρτάται και με την ομιλία του Πρωθυπουργού στη Διεθνή Έκθεση της Θεσσαλονίκης – είναι 1,5 δισεκατομμύριο ευρώ. Αυτό είναι κάτι το οποίο είναι δομημένο, θεμελιωμένο και όχι συναρτώμενο, όπως είπαμε με τα διεθνή γεγονότα με τις διεθνείς εξελίξεις. Είναι εκεί, λόγω της φύσης του δημοσιονομικού κανόνα. Σε κάθε περίπτωση, και κλείνω με αυτό γιατί είχαν την ευκαιρία και οι συνάδελφοι να μιλήσουν αναλυτικά για όλες τις παραμέτρους του νομοσχεδίου, το οποίο, όπως είπα, περιλαμβάνει και τα στοχευμένα μέτρα, τα οποία ανακοινώσαμε την Τρίτη του Πάσχα.

Αυτή η προσέγγιση, αυτή η τομή, που διενεργείται σε πανευρωπαϊκό επίπεδο είναι ακόμα ένα βήμα προς την ευρωπαϊκή εναρμόνιση των οικονομιών μας, στο να μπορέσουμε να συγχρονιστούμε, στο να μπορέσουμε, να παράξουμε ολοένα και καλύτερα αποτελέσματα. Είπα πριν ότι η Ελλάδα είναι μία από τις έξι χώρες, από τις 27 που έχουν πλεονάσματα. Αυτό θα συνεχιστεί. Και πάνω σε αυτό, πάνω σε αυτή τη φιλοσοφία θα χτίζουμε διαρκώς και με ακόμη μεγαλύτερο πείσμα, ειδικά όταν κάποιοι άλλοι θα προσπαθούν να γκρεμίσουν.

 Ήρθε η εποχή να μπορέσουμε πραγματικά να απελευθερώσουμε όλες τις δυνατότητες της χώρας, χτίζοντας πάνω σε αυτές τις μεγάλες και ασφαλείς κατακτήσεις, τις οποίες κέρδισε με τον ιδρώτα του και τον μόχθο του ο ελληνικός λαός».