Ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος και η Αξιοπρέπεια του Έθνους στον Πόλεμο του 1940

Το φθινόπωρο του 1940, η Ελλάδα βρέθηκε αντιμέτωπη με την ιταλική εισβολή. Ο λαός, ενωμένος κάτω από το σύνθημα του «ΟΧΙ», αντιστάθηκε σθεναρά στα βουνά της Πίνδου. Στην πνευματική και ηθική καθοδήγηση του έθνους βρισκόταν τότε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρύσανθος (Φιλιππίδης) — ένας ιεράρχης με ήθος, μόρφωση και πατριωτικό φρόνημα.

Ο Χρύσανθος είχε ήδη διακριθεί από τα χρόνια που υπηρέτησε ως Μητροπολίτης Τραπεζούντας, όπου είχε στηρίξει τον ποντιακό ελληνισμό στις δύσκολες ώρες της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ως Αρχιεπίσκοπος, στήριξε με θέρμη τον αγώνα του 1940, τελώντας δοξολογίες και εμψυχώνοντας το λαό και τα στρατεύματα.

Η γερμανική κατοχή και η κρίσιμη στιγμή

Τον Απρίλιο του 1941, μετά την κατάρρευση του μετώπου και την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στην Αθήνα, σχηματίστηκε από τους κατακτητές η κυβέρνηση του στρατηγού Γεωργίου Τσολάκογλου. Σύμφωνα με το Σύνταγμα και την παράδοση, η ορκωμοσία της κυβέρνησης απαιτούσε την παρουσία του Αρχιεπισκόπου.

Όμως, ο Χρύσανθος αρνήθηκε.

Η άρνησή του δεν ήταν τυπική. Ήταν μια πράξη εθνικής αξιοπρέπειας και πνευματικής αντίστασης, σε μια στιγμή που η χώρα βυθιζόταν στην κατοχή.

Η ιστορική δήλωση του Χρύσανθου

Όταν του ζητήθηκε να ορκίσει την κατοχική κυβέρνηση, ο Χρύσανθος απάντησε με τα εξής λόγια:

«Δεν δύναμαι να ορκίσω Κυβέρνησιν ήτις δεν έχει λάβει εντολήν παρά του Νομίμου Βασιλέως και της Νομίμου Κυβερνήσεως της Ελλάδος. Η Κυβέρνησις αύτη είνε προϊόν των κατακτητών και, ως τοιαύτη, δεν δύναμαι να της δώσω την ευλογίαν της Εκκλησίας.»

Με αυτή τη λιτή αλλά μεγαλειώδη δήλωση, ο προκαθήμενος της Εκκλησίας της Ελλάδος στάθηκε στην πλευρά της εθνικής νομιμότητας και αρνήθηκε να υποκύψει στη βία των κατακτητών.

Οι συνέπειες

Οι Γερμανοί αντέδρασαν άμεσα: τον καθαίρεσαν από τον θρόνο και έθεσαν στη θέση του τον Δαμασκηνό Παπανδρέου, πιο διαλλακτικό στα μάτια των κατοχικών αρχών. Ο Χρύσανθος αποσύρθηκε σε ιδιωτική ζωή, ζώντας τα χρόνια της Κατοχής απομονωμένος αλλά με το κεφάλι ψηλά.

Δεν επανήλθε ποτέ στην αρχιεπισκοπική θέση. Πέθανε το 1949, αφήνοντας πίσω του μια βαριά κληρονομιά ήθους και αντίστασης.

Η σημασία της στάσης του

Η άρνηση του Αρχιεπισκόπου Χρύσανθου να ορκίσει την κυβέρνηση Τσολάκογλου δεν ήταν απλώς μια εκκλησιαστική πράξη — ήταν μια πολιτική και ηθική δήλωση ανεξαρτησίας.
Σε μια εποχή που πολλοί υπέκυψαν στην πίεση των κατακτητών, εκείνος στάθηκε όρθιος, υπερασπιζόμενος το κύρος της Εκκλησίας και την αξιοπρέπεια του ελληνικού κράτους.

Σήμερα, ο Χρύσανθος αποτελεί σύμβολο της πνευματικής αντίστασης του ελληνικού κλήρου και του λαού απέναντι στη βία της Κατοχής.

Η ιστορία θυμάται τον Αρχιεπίσκοπο Χρύσανθο όχι για το αξίωμά του, αλλά για τη στάση του.
Σε μια εποχή υποδούλωσης, είπε το δικό του “Όχι”, συνεχίζοντας το πνεύμα του ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου. Και αυτό το «Όχι» — ειπωμένο από έναν άνθρωπο του Θεού — είχε μέσα του όλη την αξιοπρέπεια, τη συνείδηση και την ψυχή του Ελληνισμού.