Το σχέδιο Τραμπ για τη «νέα» Μέση Ανατολή: ευκαιρία ειρήνης ή νέος κύκλος εξάρτησης για τους Παλαιστινίους;

Κατά πόσο «συμφέρει» τον παλαιστινιακό λαό το σχέδιο Τραμπ για μια «νέα» Μέση Ανατολή; Το ερώτημα αναδύεται την ώρα που ο Ντόναλντ Τραμπ προωθεί έναν οδικό χάρτη 20 σημείων για τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα, με άξονες την κατάπαυση του πυρός, την απελευθέρωση ομήρων, τη σταδιακή αποστρατιωτικοποίηση της Γάζας και ένα φιλόδοξο –αλλά ασαφές– πλαίσιο ανοικοδόμησης και περιφερειακής ομαλοποίησης. Το πλαίσιο αυτό, που παρουσιάστηκε στα τέλη Σεπτεμβρίου και οδήγησε στις πρώτες συμφωνημένες φάσεις εκεχειρίας τον Οκτώβριο, έχει ήδη αλλάξει τους όρους της συζήτησης γύρω από τη μελλοντική παλαιστινιακή υπόσταση στη Λωρίδα.

Στο επίκεντρο του σχεδίου βρίσκεται η απαίτηση για πλήρη αφοπλισμό της Χαμάς, με ρητή προειδοποίηση ότι, αν δεν το κάνει, «θα αφοπλιστεί» – μέχρι και «βίαια», εφόσον χρειαστεί. Η θέση αυτή διατυπώθηκε δημοσίως στις 14 Οκτωβρίου, αμέσως μετά την ανακοίνωση της εκεχειρίας, με την Ουάσιγκτον να μιλά για μηχανισμό επιτήρησης, πρόγραμμα παράδοσης όπλων και σταδιακή αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων εφόσον τηρούνται οι όροι. Ωστόσο, η Χαμάς δεν έχει αναλάβει ανοιχτά μια τέτοια δέσμευση, ενώ εκκρεμότητες –όπως η παράδοση σορών ομήρων και οι περιορισμοί βοήθειας– δείχνουν πόσο εύθραυστη είναι η διαδικασία. Από την πλευρά του ο Νετανιάχου προειδοποιεί πως «αν η Χαμάς δεν αποστρατιωτικοποιηθεί, θα ξεσπάσει κόλαση».

Να «σιγήσουν τα όπλα»

Για πολλούς Παλαιστινίους, το πρωταρχικό όφελος είναι το αυτονόητο: να «σιγήσουν τα όπλα». Η κατάπαυση του πυρός συνοδεύεται από ρήτρες για άμεση ανταλλαγή ομήρων και κρατουμένων, διευκόλυνση ανθρωπιστικής πρόσβασης και εκκίνηση ενός σχεδίου ανοικοδόμησης που –στα χαρτιά– υπόσχεται επενδύσεις, αποναρκοθέτηση, αποκατάσταση υποδομών και σταθερότητα. Αν προχωρήσει, θα μπορούσε να σταματήσει τη μαζική αιμορραγία απωλειών και να ανοίξει ένα παράθυρο για στοιχειώδεις συνθήκες ασφάλειας, τροφής, υγείας και στέγης στον άμαχο πληθυσμό της Γάζας. Επιπλέον, η σύνδεση της εκεχειρίας με μια ευρύτερη περιφερειακή συμφωνία –ανάπτυξη ή επέκταση των Abraham Accords και ενδεχόμενη εξομάλυνση με τη Σαουδική Αραβία– θα μπορούσε να δημιουργήσει ισχυρά οικονομικά κίνητρα για διαρκή ηρεμία και ροές κεφαλαίων στην παλαιστινιακή οικονομία, εφόσον επιβληθούν εγγυήσεις μη προσάρτησης και μη εκτόπισης.

Υπέρ, επίσης, είναι η προοπτική ενός διεθνώς επιτηρούμενου μηχανισμού ασφάλειας που περιορίζει τις μονομερείς στρατιωτικές επιχειρήσεις και βάζει κανόνες στο «μετά». Η αναφορά του Λευκού Οίκου ότι δεν θα επιτραπεί προσάρτηση στη Δυτική Όχθη και ότι το σχέδιο αποσκοπεί στην αποτροπή νέων κύκλων εκτοπίσεων, αν επιβεβαιωθεί στην πράξη, καλύπτει πάγιες παλαιστινιακές ανησυχίες και μεταφέρει το βάρος στην εφαρμογή –εκεί όπου παραδοσιακά ναυαγούν οι συμφωνίες.

Συζητήσεις για αμερικανικό «έλεγχο» της Γάζας

Το ίδιο το αφήγημα της «νέας» Μέσης Ανατολής έχει ενσωματώσει –από τον Φεβρουάριο και μετά– ιδέες που για τους Παλαιστινίους μοιάζουν εφιαλτικές: συζητήσεις για αμερικανικό «έλεγχο» της Γάζας, «εκούσιες» μετακινήσεις πληθυσμού και ένα μεταπολεμικό όραμα τύπου «Riviera της Μέσης Ανατολής» πάνω στα ερείπια, που επικρίνονται ως κανονικοποίηση της αποστέρησης κυριαρχίας και ως οδός για ντε φάκτο εκτοπισμό. Αν και ο τρέχων οδικός χάρτης διατυπώνεται πιο προσεκτικά, οι προηγούμενες δηλώσεις, καθώς και ανεπίσημα πλάνα τύπου GREAT Trust, έχουν προκαλέσει βαθιά δυσπιστία. Για τον παλαιστινιακό λαό, χωρίς σαφείς εγγυήσεις επιστροφής των εκτοπισμένων, πλήρους άρσης του αποκλεισμού, προστασίας ιδιοκτησίας/τίτλων και πολιτικής αυτοδιάθεσης, η «ανασυγκρότηση» κινδυνεύει να εκληφθεί ως αναδιάταξη χωρίς δικαιώματα.

Κατά, επίσης, είναι το γεγονός ότι η εκεχειρία στηρίζεται σε εξωτερικές εγγυήσεις και σε έναν αφοπλισμό που, αν επιβληθεί με τη βία, μπορεί να ανακυκλώσει τη σύγκρουση με άλλο πρόσωπο. Η απουσία σαφούς οδού για παλαιστινιακή πολιτική ενότητα, εκλογές, θεσμική ανανέωση και διεθνώς αναγνωρισμένη κυριαρχία αφήνει κενό διοίκησης, ασφάλειας και λογοδοσίας. Παράλληλα, οι πρώτες μέρες της συμφωνίας ανέδειξαν πόσο εύκολα μπορούν να δημιουργηθούν αδιέξοδα (μεταφορές σορών, διέλευση βοήθειας, «πάγωμα» συνοριακών περασμάτων), επιβαρύνοντας πρωτίστως τους αμάχους.

Το διακύβευμα

Εάν ο οδικός χάρτης Τραμπ μεταφραστεί σε χειροπιαστές βελτιώσεις της καθημερινότητας –ασφάλεια χωρίς αποκλεισμούς, ελευθερία μετακίνησης, αποκατάσταση υποδομών, εργασία, πρόσβαση σε υγεία/εκπαίδευση– και αν συνδεθεί με μια καθαρή θεσμική πορεία για παλαιστινιακή αυτοδιοίκηση και πολιτική λύση με διεθνείς εγγυήσεις, τότε μπορεί να «συμφέρει» τον παλαιστινιακό λαό σε βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Χωρίς αυτά, και με την απειλή επιβολής δια της ισχύος, ο κίνδυνος είναι να παραχθεί μια «ειρήνη των έργων» που δεν θεραπεύει τις ρίζες της σύγκρουσης, εγκλωβίζοντας τους Παλαιστινίους ανάμεσα στην ανασυγκρότηση χωρίς δικαιώματα και στη μόνιμη ευαλωτότητα.

Σήμερα, το σχέδιο Τραμπ προσφέρει ένα απτό –αλλά εύθραυστο– μονοπάτι παύσης της βίας και εκκίνησης ανοικοδόμησης, κάτι που κανείς στην Παλαιστίνη δεν υποτιμά μετά από ανείπωτες απώλειες. Την ίδια στιγμή, οι αμφισημίες του –από τον τρόπο επιβολής του αφοπλισμού μέχρι τις σκιές περί «κηδεμονικών» σχεδίων διαχείρισης της Γάζας– γεννούν σοβαρότατα ερωτήματα για τη δικαιοσύνη, την κυριαρχία και τη βιωσιμότητα της ειρήνης. Αν «συμφέρει» ή όχι τον παλαιστινιακό λαό θα κριθεί λιγότερο από τις εξαγγελίες και περισσότερο από τέσσερις αδιαπραγμάτευτες δοκιμασίες εφαρμογής: ουσιαστική άρση του αποκλεισμού, προστασία από εκτοπίσεις, θεσμική/πολιτική αυτοδιάθεση με διεθνείς εγγυήσεις, και ανοικοδόμηση που επιστρέφει την αξιοπρέπεια στους ανθρώπους – όχι μόνο τα κτίρια.