Διατροφικές διαταραχές στην εφηβεία: Τι ρόλο παίζουν οι κοινωνικές ανισότητες

Η κοινωνικοοικονομική θέση μιας οικογένειας καθορίζεται από παράγοντες όπως το εισόδημα, το μορφωτικό επίπεδο των γονέων και οι υλικές συνθήκες διαβίωσης.

Μια νέα μελέτη σε 7.800 εφήβους έδειξε πως οι κοινωνικές και οικονομικές δυσκολίες δεν επηρεάζουν μόνο την καθημερινότητα ή την εκπαιδευτική πορεία ενός παιδιού, αλλά και την ψυχική του υγεία.

Οι ερευνητές παρατήρησαν πως οι έφηβοι από οικονομικά πιεστικότερα περιβάλλοντα παρουσίαζαν περισσότερα σημάδια διαταραγμένης διατροφικής συμπεριφοράς, όπως υπερφαγία, περιοριστική κατανάλωση τροφής ή υπερβολική ανησυχία για το βάρος και την εικόνα σώματος. Ενδεικτικά, στην ηλικία των 14 ετών το 7,9% των συμμετεχόντων παρουσίαζε συμπτώματα διατροφικής διαταραχής, ποσοστό που αυξήθηκε στο 15,9% στα 16 έτη και έφτασε στο 18,9% στα 18 έτη, γεγονός που καταδεικνύει τη ραγδαία επιδείνωση του προβλήματος κατά τη διάρκεια της εφηβείας.

Οι παράγοντες που καθορίζουν τις διατροφικές διαταραχές

Σύμφωνα με τα στατιστικά αποτελέσματα της μελέτης, οι έφηβοι των οποίων οι γονείς είχαν μόνο υποχρεωτική εκπαίδευση είχαν σημαντικά αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης διατροφικών διαταραχών σε σύγκριση με εκείνους των οποίων οι γονείς είχαν πανεπιστημιακή εκπαίδευση.

Επιπλέον, κάθε αύξηση κατά 1 μονάδα στη βαθμολογία οικονομικών δυσκολιών συνδεόταν με αύξηση της πιθανότητας εκδήλωσης διαταραγμένης διατροφικής συμπεριφοράς.

Στο μη προσαρμοσμένο μοντέλο, οι έφηβοι που προέρχονταν από οικογένειες με το χαμηλότερο 20% εισοδημάτων είχαν αυξημένο κίνδυνο σε σχέση με το υψηλότερο 20%, αν και η συσχέτιση αυτή εξασθένησε μετά την προσαρμογή για άλλους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες.

Τέλος, οι γονείς με ημιειδικευμένες ή ανειδίκευτες θέσεις εργασίας εμφάνιζαν αρχικά διπλάσιες πιθανότητες συσχέτισης με διαταραγμένη διατροφική συμπεριφορά , ωστόσο η συσχέτιση αυτή δεν παρέμεινε στατιστικά σημαντική μετά την προσαρμογή.

Τα εμπόδια πρόσβασης σε δομές ψυχολογικής υποστήριξης

Οι οικονομικές δυσκολίες, η ανασφάλεια, η έλλειψη σταθερότητας και η περιορισμένη πρόσβαση σε υποστηρικτικά δίκτυα μπορούν να δημιουργήσουν ένα ψυχολογικά φορτισμένο περιβάλλον. Σε αυτό το πλαίσιο, τα παιδιά και οι έφηβοι ενδέχεται να στραφούν σε δυσλειτουργικές διατροφικές συμπεριφορές ως έναν τρόπο ελέγχου, διαφυγής ή έκφρασης του άγχους τους. Το σώμα και η τροφή γίνονται συμβολικά πεδία όπου αποτυπώνονται οι εσωτερικές συγκρούσεις και οι εξωτερικές πιέσεις.

Παράλληλα τα παιδιά από οικογένειες με χαμηλότερο εισόδημα αντιμετωπίζουν περισσότερα εμπόδια στην πρόσβαση σε κατάλληλες υπηρεσίες υγείας και ψυχολογικής υποστήριξης. Οι οικογένειες αυτές συχνά δεν έχουν τη δυνατότητα να αναγνωρίσουν εγκαίρως τα σημάδια μιας διατροφικής διαταραχής ή να απευθυνθούν σε ειδικούς, είτε λόγω κόστους είτε λόγω άγνοιας ή φόβου του στιγματισμού. Επιπλέον, πολλά από τα προγράμματα πρόληψης και ευαισθητοποίησης δεν φτάνουν ποτέ σε αυτές τις κοινωνικές ομάδες, παραμένοντας προνόμιο των πιο προνομιούχων στρωμάτων.

Η Καθηγήτρια Θεραπευτικής – Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής, Παθολόγος Θεοδώρα Ψαλτοπούλου και η Βιολόγος Αλεξάνδρα Σταυροπούλου (Θεραπευτική Κλινική Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα) συνοψίζουν τα κυριότερα σημεία της μελέτης που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό JAMA Network Open από τους Jane S. Hahn και συνεργάτες και φέρνει στο φως μια βαθιά και συχνά υποτιμημένη σύνδεση ανάμεσα στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες μιας οικογένειας και την εμφάνιση διατροφικών διαταραχών κατά την εφηβεία.

Η σημασία των ευρημάτων αυτών είναι πολλαπλή. Καταρχάς, υπογραμμίζουν την ανάγκη οι πολιτικές πρόληψης και υποστήριξης να είναι κοινωνικά στοχευμένες. Δεν αρκεί η γενική ευαισθητοποίηση για τις διατροφικές διαταραχές χρειάζονται παρεμβάσεις που να φτάνουν ουσιαστικά στους νέους που το έχουν περισσότερο ανάγκη.

Αυτό σημαίνει ενίσχυση των δομών ψυχικής υγείας στα σχολεία, δημιουργία κοινοτικών κέντρων υποστήριξης, αλλά και καμπάνιες ενημέρωσης που να είναι πολιτισμικά κατάλληλες και οικονομικά προσβάσιμες.