Ολικό «λίφτινγκ» στο Κληρονομικό Δίκαιο: Τέλος στο «εξ΄ αδιαιρέτου», προστασία συντρόφων χωρίς γάμο – Οι βασικές αλλαγές που παρουσίασε το Υπουργείο Δικαιοσύνης

Έπειτα από οκτώ δεκαετίες χωρίς ουσιαστικές παρεμβάσεις, το κληρονομικό δίκαιο εισέρχεται σε μια νέα εποχή. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης παρουσίασε το πλαίσιο της εκτεταμένης μεταρρύθμισης, η οποία, όπως τονίστηκε, ανταποκρίνεται στις ανάγκες της σύγχρονης οικογένειας και διορθώνει χρόνιες δυσλειτουργίες.

Η αναθεώρηση στηρίζεται σε τέσσερις κεντρικούς άξονες:

• Προσαρμογή της κληρονομικής διαδοχής στα νέα κοινωνικά δεδομένα
• Εξορθολογισμό της νόμιμης μοίρας
• Άρση της απαγόρευσης κληρονομικών συμβάσεων
• Διαχωρισμό της κληρονομικής περιουσίας από την προσωπική του κληρονόμου

«Μεταρρύθμιση ιστορικής σημασίας»

Ο υπουργός Δικαιοσύνης, Γιώργος Φλωρίδης, χαρακτήρισε την ημέρα «σημαντική», υπογραμμίζοντας ότι για πρώτη φορά μετά το 1946 –όταν τέθηκε σε εφαρμογή ο Αστικός Κώδικας– το κληρονομικό δίκαιο εκσυγχρονίζεται συνολικά. Όπως ανέφερε, το νέο νομοσχέδιο αποτελεί «ένα άρτιο επιστημονικό πόνημα» και αναμένεται να ψηφιστεί εντός του πρώτου τριμήνου του 2026.

Από την πλευρά του, ο υφυπουργός Ιωάννης Μπούγας σημείωσε ότι η μεταρρύθμιση είναι «ώριμη και αναγκαία», καθώς θα δημιουργήσει ένα σταθερό και λειτουργικό πλαίσιο για τις επόμενες γενιές. Το σχέδιο νόμου θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση στο τέλος του έτους, με διάρκεια ενός μήνα.

Οι κομβικές αλλαγές

Κληρονομικές συμβάσεις

Για πρώτη φορά θεσμοθετούνται κληρονομικές συμβάσεις, δύο ειδών:

• Δεσμευτική σύμβαση διαθέτη–κληρονόμων, που δεν ανακαλείται μονομερώς και επιτρέπει στον διαθέτη να συνεχίσει τη διαχείριση της περιουσίας του.
• Σύμβαση παραίτησης από κληρονομικό δικαίωμα, για περιπτώσεις όπου κάποιος επιλέγει να μη λάβει την κληρονομιά που δικαιούται.

Διαθήκες

Παραμένει σε ισχύ η ιδιόγραφη διαθήκη, αλλά πλέον θα απαιτείται έλεγχος γνησιότητας (με μάρτυρες ή πραγματογνώμονες) όταν προσκομίζεται από συγγενείς εκτός των παιδιών και του συζύγου.
Επιπλέον:

• Δυνατότητα σύνταξης διαθήκης από την ηλικία των 16 ετών.
• Άτομα με αναπηρία θα μπορούν να συντάσσουν διαθήκη με τεχνολογική υποστήριξη.
• Απαγορεύεται η σύνταξη διαθήκης υπέρ προσώπων που εργάζονται ή συνδέονται με ιδρύματα όπου ο διαθέτης νοσηλεύεται.
• Θεσπίζεται αυτοδίκαιη κληρονομική ανικανότητα για πρόσωπα που έχουν καταδικαστεί για εγκλήματα κατά της ζωής, της υγείας ή της γενετήσιας ελευθερίας του διαθέτη.

Σύμφωνο συμβίσωης και συμβιούντες

Εξισώνονται πλήρως τα δικαιώματα των συντρόφων με σύμφωνο συμβίωσης με εκείνα των συζύγων στην κληρονομική διαδοχή.

Παράλληλα, θεσπίζεται δικαίωμα κληρονομίας για επιζώντα σύντροφο χωρίς σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης, όταν δεν υπάρχουν άλλοι συγγενείς και υπό την προϋπόθεση ότι το ζευγάρι συζούσε τουλάχιστον τρία χρόνια.

Η αίτηση πρέπει να υποβάλλεται εντός τεσσάρων μηνών από τον θάνατο.
Επιπλέον, ο επιζών σύντροφος μπορεί να παραμένει στην κοινή κατοικία για έναν χρόνο, ενώ σε περίπτωση τέκνων ο χρόνος παραμονής παρατείνεται.

Εξ αδιαθέτου διαδοχή

Αυξάνεται το ποσοστό κληρονομίας του επιζώντος συζύγου στο 33% όταν υπάρχει μόνο ένα παιδί.
Με περισσότερα παιδιά το ποσοστό παραμένει στο 25%.
Αν δεν υπάρχουν τέκνα, ο σύζυγος προηγείται πλέον των γονέων, ξαδέλφων ή άλλων συγγενών.

Αποποιήσεις κληρονομιάς

Θεσπίζεται ο διαχωρισμός κληρονομικής και προσωπικής περιουσίας του κληρονόμου, ώστε τα χρέη του διαθέτη να εξοφλούνται μόνο μέχρι το ύψος της κληρονομικής περιουσίας.

Η ρύθμιση αναμένεται να περιορίσει σημαντικά τις αποποιήσεις κληρονομιών λόγω χρεών και να επιτρέψει την αξιοποίηση περιουσιών και επιχειρήσεων που σήμερα απαξιώνονται.