Παχυσαρκία: Μια Πολύπλοκη Νόσος που Χρειάζεται Ολιστική Αντιμετώπιση

Η παχυσαρκία δεν είναι απλώς ένα θέμα αισθητικής ή προσωπικής επιλογής. Είναι μια πολύπλοκη, χρόνια νόσος που επηρεάζεται από ποικίλους βιολογικούς, περιβαλλοντικούς και ψυχολογικούς παράγοντες. Αν και η συμβουλή «φάε λιγότερο και κινήσου περισσότερο» είναι ευρέως διαδεδομένη, δεν αποτυπώνει την πραγματικότητα για τη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων που παλεύουν με την παχυσαρκία.

Πράγματι, η ισορροπία μεταξύ προσλαμβανόμενης και καταναλισκόμενης ενέργειας είναι θεμελιώδης για τον έλεγχο του βάρους και το σύγχρονο περιβάλλον ευνοεί την  παχυσαρκία. Επεξεργασμένα, πλούσια σε θερμίδες τρόφιμα είναι φθηνά και εύκολα διαθέσιμα, ενώ ταυτόχρονα η σωματική δραστηριότητα έχει μειωθεί σημαντικά, καθώς τόσο στην εργασία, όσο και στον ελεύθερο χρόνο, ευνοείται η καθιστική συμπεριφορά. 

Υπάρχουν όμως και άλλοι παράγοντες, πιο δύσκολα τροποποιήσιμοι ή ακόμα και μη τροποποιήσιμοι. Παράδειγμα είναι η κατάσταση της ψυχικής υγείας. Το άγχος, η κατάθλιψη και το χρόνιο στρες μπορούν να οδηγήσουν σε υπερφαγία και μείωση της κινητικότητας. Η ανεπάρκεια ύπνου, που είναι συχνό φαινόμενο σήμερα, επηρεάζει τις ορμόνες που ρυθμίζουν την όρεξη, ενισχύοντας την πιθανότητα αύξησης βάρους. Διάφορα ενδοκρινικά νοσήματα (όπως ο υποθυρεοειδισμός), ή φαρμακευτικές αγωγές για νοσήματα (πχ η κορτιζόνη για αυτοάνοσα νοσήματα) μπορεί να σχετίζονται με αύξηση βάρους ή να δυσχεραίνουν την απώλεια βάρους. Αλλά και «φυσιολογικές» ορμονικές αλλαγές (όπως συμβαίνει στην εμμηνόπαυση, την εφηβεία ή την κύηση), επηρεάζουν σαφώς την ποσότητα και την κατανομή λίπους στο σώμα. Και φυσικά, σήμερα γνωρίζουμε πως η γενετική προδιάθεση παίζει αποφασιστικό ρόλο. Τα γονίδιά μας καθορίζουν το πώς θα ανταποκριθούμε σε συνθήκες αυξημένης πρόσληψης θερμίδων, με τις εκτιμήσεις για την κληρονομικότητα της παχυσαρκίας να αγγίζουν το 70%.

Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι η παχυσαρκία δεν είναι ποτέ αποτέλεσμα ενός και μόνο παράγοντα.

Αλλά ούτε και η απώλεια βάρους είναι εύκολη υπόθεση. Μελέτες δείχνουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που χάνουν βάρος με δίαιτα και άσκηση, το ξαναπαίρνουν μέσα σε λίγα χρόνια. Αυτό δεν οφείλεται σε “αδυναμία χαρακτήρα”, αλλά σε βιολογικούς μηχανισμούς που αντιστέκονται στην απώλεια βάρους.  Η λειτουργία του σώματος και του εγκεφάλου μας είναι έτσι σχεδιασμένη ώστε να προστατεύει το βάρος μας από τη μείωση – και όχι το αντίστροφο. Όταν προσπαθούμε να χάσουμε κιλά, το σώμα μας ενεργοποιεί μηχανισμούς που αυξάνουν την πείνα και μειώνουν τον μεταβολισμό, οδηγώντας συχνά στην επανάκτηση του βάρους. Άρα ούτε η απώλεια βάρους είναι θέμα απλής θέλησης ή πειθαρχίας.

Η παχυσαρκία σχετίζεται με πολλές και σοβαρές επιπλοκές: σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση, καρδιαγγειακά νοσήματα, υπογονιμότητα, υπνική άπνοια, οστεοαρθρίτιδα, ακόμα και κακοήθειες. Επιπλέον, επηρεάζει την ψυχική υγεία, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο με υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης και άγχους. Οι λανθασμένες αντιλήψεις που συνδέουν την παχυσαρκία αποκλειστικά με ατομική ευθύνη, δημιουργούν αρνητικές συνέπειες στην ψυχολογία και στην κοινωνική ζωή των πασχόντων, καθιστώντας πιο δύσκολη την αναζήτηση βοήθειας και τη διαχείριση της νόσου.

Η αποδοχή της παχυσαρκίας ως πολύπλοκης νόσου είναι το πρώτο βήμα για την ουσιαστική κατανόηση και σωστή αντιμετώπισή της. Η προσέγγιση της παχυσαρκίας απαιτεί ομάδα επαγγελματιών υγείας: γιατρό, φαρμακοποιό, διαιτολόγο, ψυχολόγο, γυμναστή. Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής είναι θεμελιώδεις (μείωση θερμίδων, αύξηση άσκησης), όμως γνωρίζουμε, πλέον, ότι συνήθως δεν επαρκούν από μόνες τους. Η φαρμακευτική αγωγή και σε επιλεγμένες περιπτώσεις η βαριατρική χειρουργική, αποτελούν σημαντικά εργαλεία στη διαχείριση της νόσου. Και φυσικά, όπως σε κάθε χρόνια νόσο, χρειάζεται τακτική παρακολούθηση και επανεκτίμηση, για την αποφυγή υποτροπών. Γιατί ο στόχος δεν είναι απλώς η απώλεια βάρους, αλλά η βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής του ατόμου και η πρόληψη ή η αντιμετώπιση των επιπλοκών.

*Γράφει η Κατερίνα Μπαρμπαγιάννη 

MD, MSc, Παθολόγος με εξειδίκευση στον Σακχαρώδη Διαβήτη

Medical Advisor Φαρμασέρβ-Λίλλυ

Βιβλιογραφία:

1. Bray GA, Kim KK, Wilding JPH; World Obesity Federation. Obes Rev. 2017 Jul;18(7):715-723
2. Ansari S, Haboubi H, Haboubi N. Ther Adv Endocrinol Metab. 2020 Jun 22;11:2042018820934955.
3. Heymsfield SB, Wadden TA. N Engl J Med. 2017 Jan 19;376(3):254-266.